حسن سبیلان اردستانی

مدیریت ناکارآمد و باز ماندن از قافله جامعه اطلاعاتی

دکتر حسن سبیلان اردستانی

هرچند می‌دانم نوشته کنونی آب در‌هاون کوفتن است و هیچ تاثیری در حاکمیت و ضعیت اینترنت در ایران ندارد اما چون همه نامه به دکتر پزشکیان در خصوص آینده ایران نوشته اند من نیز تیری در تاریکی رها می‌کنم شاید حداقل ذهنیت برخی نسبت به اینترنت و جاممعه اطلاعاتی عوض شود.

سال 1990 در آمریکا «ال گور» کاندیدای ریاست جمهوری وقت جامعه اطلاعاتی را طراحی و «بیل گیتس» آن را عملیاتی ساخت و این روند در سال 1996 در اروپا و آسیای جنوب شرقی نیز محقق شد و جهان به مرور به جامعه اطلاعاتی پیوستند اما حاکمیت ایران از ابتدا به مانند همیشه با این پدیده، چشم بسته مخالفت کرد و ایران را از قافله پیشرفت جهانی باز داشتند در صورتی که امروز بعد از 30 سال شرایط جامعه اطلاعاتی ایران در سطح جهانی رتبه خیلی پایینی دارد. جامعه اطلاعاتی ایران بر اساس اطلاعات سال 2023 -کیفیت زندگی دیجیتال 95 -مقرون به صرفه بودن اینترنت 68 -کیفیت اینترنت 104 زیرساخت الکترونیک 58 -امنیت الکترونیک 120 و شاخص مشارکت الکترونیک 167 (مرکز پژوهش‌های مجلس 1403) است و وضعیت ایران در سال 2024 🟨 رتبه ایران در پهن باند ثابت 🔸 152 🔸 و در پهن باند سیار 🔸 73 🔸 🟨 دانلود پهن باند ثابت 🔸 14 🔸 از میانگین 🔹 92 🔹 جهانی 🟩 آپلود پهن باند ثابت 🔸 3 🔸 از میانگین 🔹 43 🔹 جهانی است

مهمترین نکته در خصوص جامعه اطلاعاتی تصحیح ذهنیت مسئولان و شهروندان از جامعه اطلاعاتی است به عبارت دیگر وقتی سخن از اینترنت و جامعه اطلاعتی به میان می‌آید هم مسئولان و هم شهروندان تجربیات شخصی خود را کل واقعیت می‌پندارند غافل از اینکه جامعه اطلاعاتی ساخته و طراحای متخصصین جهان است و پیشینه‌‌‌ای ندارد که خواسته شود ذهنیتی در مورد آن ایجاد شود و بطور مثال شهروندی که از اینستا گرام و یا تلگرام استفاده می‌کند تصور می‌کند جامعه اطلاعاتی یعنی همین و هرگونه اختلال در آن را محدودیت اینترنت و هرگونه تسریع در استفاده از آن را پیشرفت در اینترنت می‌پندارد! در صورتی که شبکه‌های اجتماعی جزئی ناچیز از اینترنت و جامعه اطلاعاتی است.

زیرساختارهای پیشینی جامعه اطلاعاتی

جامعه اطلاعاتی یعنی تمامی‌ارکان جامعه به صورت کلیتی یکپارچه مجهز به شبکه اینترنتباشد که این کل یکپارچه نیازمند به زیرساخت اینترنتی قوی و مهارت فناوری ارتباطات و اطلاعات شهروندان و کاربراناست. به عبارت دیگر کل یکپارچه قضیه پسینی است که پیشینه آن زیرساخت اینترنت و مهارت فناوری اطلاعات شهروندان است. باید گفت که در جامعه ایران با گرته برداری‌های ناشیانه از دیگر کشورها، سازه‌هایی را وارد کشور می‌کنند و هزینه‌های زیادی را متقبل می‌شوند اما به علت نبود پیش شرط مذکور به نتیجه نمی‌رسند و بجای شماتت ناکارآمدی خود، فناوری اطلاعات و ارتباطات را ناکارآمد جلوه می‌دهند و جامعه را به عقب می‌رانند.

1- اینترنت کارامد

زیرساخت‌های اینترنت در ایران برای تدارک جامعه اطلاعاتی ضعیف است و جوابگوی نیازهای فضای دیجیتال کارآمد را نمی‌دهد به عبارت دیگر باندهای ضعیف انتقال اطلاعات و سرعت پایین اینترنت و کم فروشی فروشندگان اینترنت از معضلات این بخش است که باعث شده هنوز بخش عمده‌‌‌ای از جامعه تشنه اطلاعات باشند و نتوانند به خلاقیت و نوآوری در این حوزه برسند. بطور مثال برای دیدن یک فیلم اکثر شهروندان باید آن را دانلود و ذخیره نمایند در صورتی که در جوامع وارد شده به جامعه اطلاعاتی می‌توانند آنلاین و بدون ذخیره سازی مشاهده نمایند و به این ترتیب بخش اعظمی‌از وقت و انرژی شهروندان معطوف به نیازهای اولیه در این حوزه است.شاید بودن زیر ساخت را تا حدودی برخی درک کنند اما چون تصوری از گستره عظیم جامعه اطلاعاتی ندارند همین مقدار را برای کشور کافی بدانند در صورتی که شرایط اینترنت در ایران بر اساس اطلاعات سال 2023 -کیفیت زندگی دیجیتال 95 -مقرون به صرفه بودن اینترنت 68 -کیفیت اینترنت 104 زیرساخت الکترونیک 58 -امنیت الکترونیک 120 و شاخص مشارکت الکترونیک 167 (مرکز پژوهش‌های مجلس 1403) است و وضعیت ایران در سال 2024 🟨 رتبه ایران در پهن باند ثابت 🔸 152 🔸 و در پهن باند سیار 🔸 73 🔸 🟨 دانلود پهن باند ثابت 🔸 14 🔸 از میانگین 🔹 92 🔹 جهانی 🟩 آپلود پهن باند ثابت 🔸 3 🔸 از میانگین 🔹 43 🔹 جهانی است !

2- مهارت فناوری کاربران

پس از زیرساخت ابتدایی نوبت به دانش و مهارت فناوری اطلاعات شهروندان و کاربران است به عبارت دیگر آیا شهروندان و کاربران سواد فناوری اطلاعات لازم را دارند بررسی تا کنون در این زمینه به عمل نیامده است اما مشاهدات نویسنده [دکتر حسن سبیلان اردستانی] در کلاس‌های دانشگاهی نشان از آن دارد که حتی ورد، پاور پوینت و اکسل که کار در اینتر نت می‌باشد را نیز بلد نیستند و خیلی از دانشجویان نه کامپیوتر خانگی و نه لپ تاپ دارند و تنها وسیله ارتباطی آنها گوشی‌های هوشمند است که مشخص است کارکرد گوشی‌های هوشمند در مرحله اول ارتباط با دیگران و در مرحله دوم سرگرمی‌است که در این بین برخی فعالیت‌های جزءی مانند خرید اینترنتی و یا رزو بلیط و غیره نیز انجام می‌شود که این در پایین ترین سطح از بهره برداری جامعه اطلاعاتی محسوب می‌شود.

به تعبیر دیگر استفاده از اینترنت در جامعه اطلاعاتی به یکباره محقق نمی‌شود بلکه دانش آموزان و دانشجویان و ملبقی شهروندان باید به دانش و مهارت فناوری اطلاعات اشراف پیدا کنند تا بتوانند در اداره یا شرکت از فناوری تدارک دیده شده استفاده کنند و آموزش‌هایی که بعد از 20 سال از ورود اینترنت به ایران می‌گذرد جبران کننده این شکاف نخواهد بود به عبارت دیگر افسر نیروی انتظامی، معلم مدرسه، کارمند دانشگاه و غیره که از قبل با فناوری آشنا نشده اند نمی‌توانند در کار خود به یکباره از فناوری اطلاعات به نحو احسن و کارآمد استفاده کنند و فناوری اطلاعات را امری زائد و مخل می‌دانند و گرایش به فعالیت ههای حضوری و دستی دارند این ذهنیت و رفتار هرچقدر که به مناطق دور از مرکز (تهران) می‌رود وخیم تر نیز می‌شود به طور مثال کمتر کارمندی دولتی و غیر دولتی را مشاهده می‌کنید که با تحصیلات عالیه فاقد ایمیل رسمی‌و اکتیو است! به عبارت دیگر مهمترین ابزار ارتباطی رسمی‌در ایران موضوعیتی ندارد!

3- قوانین حمایت کننده و امنیت ساز

هیچ جامعه‌‌‌ای در بستر بی قانونی نمی‌تواند رشد کند و حوزه جامعه اطلاعاتی نیز از این اصل خارج نیست به عبارت دیگر برای ورود به حوزه جامعه اطلاعاتی شهروندان و شرکت‌ها تمامی‌هستی خود را به میدان می‌آورند و لذا هر گونه ناامنی می‌تواند هستی و نیستی کارابران این حوزه را با مخاطره‌‌‌ای جدی مواجه سازد و لذا اولین اصل برای فعالیت جدی و بلند مدت قوانین حمایت کننده است تا شهروندان بتوانند به صورت جدی وارد فعالیت در جامعه اطلاعاتی شوند و بطور مثال نبود امنیت در مواجهه با فیلتر سایت‌ها یا حتی شبکه‌های اجتماعی می‌تواند منجر به خسارتهای بسیار شود که در این زمینه تا کنون مقالات بسیاری نوشته و پژوهش‌های دانشگاهی بسیاری انجام شده است اما موضوعی که باید در اینجا به آن اشاره کرد و شاید در کشورهای دیگر مصداقی نداشته باشد مسئولیت مدنی دولت در حوزه دیجیتال و جامعه اطلاعاتی است به عبارت دیگر وقتی دولت سایتی را فیلتر می‌کند به طور حتم زیان دیده‌‌‌ای نیز وجود خواهد داشت که تمامی‌قوانین و مقررات کشوری را رعایت کرده است اما بر اثر سیاستهای لحظه‌‌‌ای حاکمیت دچار مشکل شده است که در مسئولیت مدنی دولت، دولت مکلف به جبران خسارت است و یا قطعی برق، قطع اینترنت و غیره تمامی‌جزو مسئولیت مدنی دولت است و دولت ملزم به جبران خسارت است که در ایران تا کنون بحث نظری آن نیز نشده است.

فیلتر فله‌‌‌ای مانند فیس بوک، توییتر که زیربنای فعالیت‌های شهروندی در جامعه اطلاعاتی [در سطح جهانی] است مغایر حقوق فطری شهروندان و حتی مغایر قانون اساسی است که در قالب‌های گوناگون و بدون هیچ دستورالعمل قانونی انجام شده است که این موضوع خود لطمه زیادی به جامعه اطلاعاتی ایران زده است یه نحوی که بیشتر تعاملات ایرانیان در اینترنت داخلی است تا جهانی و تمامی‌تولیدات در حوزه داخلی مصرف دارند و نمی‌شود جامعه اطلاعاتی بومی‌برای کشوری مانند ایران در نظر گرفت و ایران را به مانند چین در نظر گرفت که بیش از یک میلیارد جمعیت دارد و از لحاظ توسعه خود جزو چند کشور اول جهان است.

4- تجهیزات دسترسی کاربران به جامعه اطلاعاتی

یکی از مهمترین موضوعاتی که درایران به آن کمتر اشاره می‌شود رژیم مصرف تجهیزات ارتباطی کاربران است! به عبارت دیگر برای ورود به جامعه اطلاعاتی و اینترنت از کامپیوتر رومیزی، لپ تاپ، تبلت و گوشی می‌توان استفاده کرد که هر یک کارکرد مخصوص به خود را دارد به عبارت دیگر گوشی در بیشتر کشورها برای ورود به شبکه‌های اجتماعی است که کارکرد تفریحی و سرگرمی‌آن بیشتر است. تبلت برای کسانی است که بیشتر خواهان اطلاعات بیشتری در اینتر نت هستند اما فعالیت حرفه‌‌‌ای که بخواهند اطلاعات را ذخیره و پردازش و بازیابی نمایند با لپ تاپ و PC است به عبارت دیگر نیاز به صفحات بزرگ با امکانات بیشتر است.

بطور مثال برای آموزش بهترین ابزار لپ تاپ و PC است که دانش پژوه می‌تواند امکانات بیشتری را همزمان در صفحه جای دهد چه ذخیر اطلاعات، چه بازیابی و پردازش اطلاعات باشد اما اگر از گوشی استفاده کند بیشتر این امکانات را از دست خواهد داد و اگر هم این امکانات در گوش‌های جدیدتر نیز باشد باز هم زمان کافی برای استفاد از تمامی‌آنها وجود نخواهد داشت مضاف بر اینکه قدرت تمرکز روی لپ تاپ و PC خیلی بیشتر از گوش‌های هوشمند است. اما در ایران بیشتر کلاس‌های آنلاین با گوشی انجام می‌شود و هرچقدر که افراد از اقشار پایین تر جامعه باشند استفاده از گوشی هوشمند برای تمامی‌کارها بیشتر است دقیقاً شبیه جامعه هندوستان و اگر به رتبه ایران در پهن باند ثابت که مخصوص استفاده از لپ تاپ و PC است 152 ولی در پهن باند سیار که مخصوص گوشی‌های هوشمند است 73 است که نشان از گرایش مردم و مسئولان به ارتباطات سیار یا همان گوشی‌های هوشمند و سرگرمی‌بیشتر است.

لذا باید با توجه به آمار ثبتی تمامی‌شهروندان را مجهز به ابزارهای ارتباطی تخصصی در حوزه خود ساخت و نمی‌شود دانش آموز و دانشجویی را به مجهز به گوشی هوشمند کرد و از وی توقع فعالیت حرفه‌‌‌ای در جامعه اطلاعاتی داشت بلکه پیامد گوشی حضور هر چه بیشتر در شبکه‌های اجتماعی است تا فعالیت‌های حرفه‌‌‌ای تر در فضای دیجیتال و جامعه اطلاعاتی .

زیرساختارهای پسینی جامعه اطلاعاتی

مرحله پسینی جامعه اطلاعاتی است که از ارکان ذیل که البته تقدم و تاخر ندارند تشکیل می‌شود. 1-سامانه شناسه شهروندی 2- سامانهاطلاعات ثبتی 3-سامانه ارتباطات یکپارچه سازمان‌ها 4-کارآمدسازی سامانه‌های دولتی

1- سامانه شناسه شهروندی: شاید از ضروری ترین موضوعات در جامعه اطلاعاتی سامانه شناسه شهروندی برای ثبت تمامی‌شهروندان و اتباع بیگانه در کشور است . باید گفت که که اگر به یکی از سایت‌های مربوط به خودرو مانند آیتول وارد شوید تمامی‌جرایم، عوارض شهری، عوارض آزادراهی، بیمه و غیره خودرو مشاهده می‌شود اما شهروندان ایرانی و اتباع بیگانه در ایران هیچ کدام دارای سامانه شناسه شهروندی نیستند و مشخص نیست کجا هستند چه مقدار سرمایه دارند، چه مقدار خرید می‌کنند به کجا‌ها در کشور و خارج از کشور سفر می‌کنند و غیره که در تمامی‌کشورهایی که جامعه طلاعاتی دارند ثبت و ضبط می‌شوند و بر اساس آنها برای جامعه تصمیم گیری می‌شود.

از اهمیت این موضوع در خصوص اتباع بیگانه است که امروزه تعداد زیادی از اتباع افغانستان و پاکستان در ایران مشغول به کار هستند و مشخص نیست که این اتباع کجا هستند و چه کارهایی انجام می‌دهند و به عبارت دیگر هیچ رصدی بر این اتباع وجود ندارد در صورتی که اگر یک ایرانی به کشوری پیشرفته وارد شود تا هنگام خروج تمامی‌اطاعات وی ثبت می‌شود و در صورت نیاز به آنها دسترسی است.

2- سامانه اطلاعات ثبتی: دومین رکن جامعه اطلاعتی سامانه اطلاعات ثبتی است مدیریت در یک شرکت کوچک نیاز به اطلاعات دارد چه برسد به یک کشور. لذا باید تمامی‌اطاعات از فروش یک پفک در بقالی تا فروش نفت، تمامی‌ثبت و در سامانه‌‌‌ای یکپارچه قرار گیرد تا بتوان بر اساس اطلاعات ثبتی برنامه ریزی و اقدام صورت گیرد هرچند در ظاهر این امر ساده می‌نماید اما ایجاد سامانه‌‌‌ای با این گستردگی فقط در کلام و روی کاغذ سهل است در صورتی که ایجاد سامانه‌‌‌ای که تمامی‌شهروندان و سازمان‌های دولتی، عمومی‌و خصوصی مکلف به انجام این کار باشند و در عین حال فناوری لازم نیز در اختیار آنها قرار گیرد خود دشواری کار را نشان می‌دهد به عبارت دیگر خیلی از سازمان‌های دولتی و عمومی‌تن به ثبت اطلاعات خود نمی‌دهند که نمونه بارز آن را در مورد قانون آزادی اطلاعات و شفافیت اطلاعات که سازمان‌های دولتی را مکلف به انتشار اطلاعات خود می‌سازد می‌توان دید که بیشتر سازمان‌های دولتی و عمومی‌مانند صداوسیما، دانشگاه آزاد، بنیاد حضرت امام (ره)، مراکز و شخصیت‌های دینی و غیره اطلاعات خود را منتشر نمی‌سازند که در کنار این‌ها می‌توان اقتصاد بازار سنتی را نیز در سطح خرد و کلان به آن افزود.

در جامعه اطلاعاتی هیچ نوع چاله و خلأئی قابل پذیرش [حتی کوچک] نیست چه برسد به مقولات مذکور که بخش عمده‌‌‌ای از اطلاعات کشور محسوب می‌شود که در اثبات آن تمایز آمارهای متناقض دستگاه‌های مختلف کشور در خصوص شاخص‌های اقتصادی است که هر یک از منابع مختلف کسب داده کرده اند در صورتی که در جامعه اطلاعاتی تمامی‌اطلاعات ثبتی است و هیچ تناقضی در هیچ منبع اطلاعاتی رخ نخواهد داد.

ویژگی وجود اطلاعات ثبتی، برنامه ریزی دقیق برای تمامی‌ارکان جامعه است به عبارت دیگر اگر این نوع اطلاعات وجود نداشته باشد تمام برنامه ریزی‌ها از روی حدس و گمان خواهد بود برای مثال روستاهای بدون بازده اقتصادی و صرفاً تفریحی ودریافت کننده خدمات روستایی که تماماً یارانه‌‌‌ای است بدون اطلاعات ثبتی اصلاح پذیر نیست به عبارت دیگر کسانی از یارانه روستایی بهره مند می‌شوند که این یارانه فقط باعث افزایش ارزش دارایی آنها شده و بر خلاف سیاست‌های حمایتی از محرومان خواهد بود. مثال دیگر میزان بهره مندی دانش آموزان و دانشجویان از وسایل کمک آموزش کامپیوتر شخصی و لپ تاپ است این ابزار کمک آموزشی مهمترین ابزار آموزشی در هزاره سوم است و وقتی بخش اعظم دانش آموزان و دانشجویان فاقد آن باشند مشخص است که آموزش در ایران با ختلال مواجه است و دولت باید هم عوارض کمرکی این محصول را بردارد و هم برای مناطق محروم با شرکتهای بزرگ دنیا قرارداد خرید تجهیزات ارزان قیمت منعقد سازد تا بتواند سطح آموزشی جامعه را به یک حد قابل قبول ارتقاء دهد.

3- سامانه ارتباطات یکپارچه سازمان‌ها : یکی دیگر از ویژگی‌های جامعه اطلاعاتی یکپارچگی ارتباطات سازمان‌ها است به عبارت دیگر در جامعه اطلاعاتی دیگر سازمان‌ها مجموع الجزایر خود مختار محسوب نمی‌شوند بلکه تمامی‌سازمان‌ها 1- به صورت عمودی در سلسله مراتب اداری و مدیریتی و 2- در فعالیت‌های همسان، ارتباطات افقی مانند سازمان‌های مرتبط با خدمات شهروندی با یکدیگر هستند به عبارت دیگر در جامعه اطلاعاتی سازمان‌ها علاوه بر اطلاعات ثبتی مکلفند ارتباطات یکپارچه نیز با سازمان‌های دیگر نیز داشته باشند به طور مثال شهر هوشمند که امروزه ویژگی شهرهای جدید در جامعه اطلاعاتی است تمامی‌قسمت‌های شهر به یکدیگر متصل هستند یعنی شهرداری، نیروی انتظامی، پلیس راهور، وزارت کشور، دفاتر خدمات شهری، بانک‌ها،بیمه‌ها، فروشگاه‌ها و غیره و غیره همه به هم متصل هستند و برای نمونه در صورت تصادف جرحی در یک نقطه از شهر علاوه بر مدیریت ترافیک که باید مدیریت سوانح را بر عهده داشته باشد اورژانس، پلیس راهور (یا راهنمایی و راندگی)، نیروی انتظامی‌و بیمه در سامانه ارتباطات یکارچه، سانحه بوجود آمده را مدیریت کنند و این نباشد که مقصر سانحه روزها در نیروی انتظامی، راهنمایی و رانندگی، بیمه و غیره به صورت فیزیکی در حرکت باشد تا پرونده بسته شود در صورتی که در همان نیروی انتظامی‌می‌شود با ارتباطات یکپارجه، تمامی‌موارد مانند کروکی تصادف (پلیس راهور)، اصلت بیمه (شعب خاص بیمه)، وجوه پرداختی پارکینگ (پلیس +10)، ارسال پرونده به دادسرا (دادگستری) و غیره انجام شود.

4- کارآمدسازی سامانه‌های دولتی: یکی دیگر از برنامه‌های جامعه اطلاعاتی تجهیز اطلاعاتی سازمان‌های دولتی به خصوص در کشور ایران است که سازمان‌های دولتی نقش عمده‌‌‌ای در اداره جامعه دارند به عبارت دیگر در ایران از ابتدا با رویکردهای دولتی به تمامی‌موضوعات نگریسته شده است که این امر باعث شده است که نقش دولت در جامعه اطلاعاتی نیز بیشتر از کشورهای غیر کمونیستی باشد به عبارت دیگر این دستگاه‌های دولتی هستند که باید اطلاعات مورد نیاز شهروندان چه در حوزه اطلاع رسانی و چه در حوزه آموزش را تامین نمایند بطور مثال وزارت آموزش و پرورش باید تمامی‌مطالب درسی دانش آموزان را مهیا و به صورت کارآمد در اختیار دانش اموزان قرار دهد یا جهاد سازندگی باید اطلاعات تمامی‌گیاهان و نحوه استفاده از آنها، مناطق جغرافیایی و نوع کشت در هر کدام و ترویج را انجام دهد و یا وزارت بهداشت مشخصات بیماری‌ها، داروهای مورد استفاده و خاصیت مواد غذایی را در اختیار متخصصین و شهروندان قرار دهد و یا وزارت علوم تمامی‌نرم افزارهای آموزشی و پژوهشی و نحوه استفاده از آنها را در اختیار دانشجویان و اساتید قرار دهد و غیره و غیره که هیچ کدام از دستگاه‌های دولتی تا کنون نتوانسته اند خدمات مورد نیاز شهروندان را در اختیار آنها قرار دهند و تنها به کارهای نمایشی بسنده کرده اند یعنی هیچ دانش آموزی در صورت ضعف آموزشی مدارس نمی‌تواند از سایت آموزش و پرورش بهره کافی بگیرد، هیچ کشاورزی با رجوع به سایت جهاد دانشگاهی نمی‌تواند مشکلات کشاورزی خود را رفع نماید یا هیچ شهروندان نمی‌تواند در خصوص خاصیت خوراکی‌ها از سایت وزارت بهداشت و درمان، راستی آزمایی نماید و غیره. به عبارت دیگر تمامی‌سازمان‌ها پول و بودجه و ساختار سازمانی برای ایفای نقش خود را دریافت کردهاند اما به علت عدم شایسته سالاری تا کنون هیچ برونداد مثبتی دیده نشده است.

نتیجه

مطالعه حاضر زیرساختارهای جامعه اطلاعاتی را به دو دسته 1- پیشینی و 2- پسینی تقسیم کرده است علت آن نیز مشاهدات وضعیت کنونی جامعه اطلاعاتی ایران است به عبارت دیگر بیشترین تهدید جامعه اطلاعاتی مربوط به زیرساختارهای پیشینی 1- اینترنت کارآمد 2- مهارت فناوری کاربران 3- قوانین حمایت کننده و امنیت ساز 4- تجهیزات دسترسی کاربران به جامعه اطلاعاتی است که با عوارض نابجا، فیلترینگ و قوانین ناقص این زیرساختار را با مشکل مواجه ساخته اند اما در بودجه و امکانات دولتی بیشترین بودجه به سمت زیرساختارهای پسینی 1- سامانه شناسه شهروندی 2- سامانه اطلاعات ثبتی 3- سامانه ارتباطات یکپارچه سازمان‌ها 4- کارآمدسازی سامانه‌های دولتی است در صورتی که تا مرحله اول محقق نشود مرحله دوم نیز محقق نخواهد شد و از آن بدتر دفتر و دستک‌های خیالی مانند « سازمان ملی هوش مصنوعی » و کارگروه « سند ملی هوش مصنوعی جمهوری اسلامی‌ایران » با بودجه‌های زیاد است در صورتی که هوش مصنوعی درایران فیلتر است و وقتی چیزی موجودیت خارجی ندارد چگونه می‌توان در مورد آن سیاستگذاری کرد و مشخص است که هیچگاه به نتیجه نخواهد رسید و بودجه و نیروی حاکمیت را هدر خواهد داد. لذا ضروری است که تقدم و تأخر در برنامه ریزی و تخصیص بودجه و نیرویانسانی در جامعه اطلاعاتی مد نظر قرار گیرد و از کارهای نمایشی پرهیز کرد.